In de zomer van 2020 begon ik met het platform ‘Vrome Vrouwen’. Het kwam voort uit mijn behoefte om meer te weten te komen over al die vrouwen uit onze kerkgeschiedenis. Steeds als ik een overzichtswerk over theologie of geschiedenis opensloeg, zag ik alleen maar mannennamen. En als ik in mijn boekenkast keek, was een overgroot deel van de auteurs man. Wie waren die vrouwen? vroeg ik me af. En waarom ken ik ze eigenlijk niet?
Zo startte ik met Vrome Vrouwen. Een website waarop ik langere artikelen over bijzondere vrouwen verzamel, zoals Catharina Halkes, Dorothee Sölle, Anna Maria van Schurman en Juliana van Norwich. Daarnaast plaats ik regelmatig kleine verhaaltjes op Instagram en Facebook en stuur ik nieuwsbrieven. Toch wilde ik meer dan alleen maar informatie verzamelen en uitdelen. Ik zocht ook naar gesprek en ontmoeting.
Er kwamen toen twee dingen toevallig bij elkaar. De eerste was dat iedereen door de coronapandemie opeens vertrouwd was geraakt met online ontmoetingen. De tweede was dat ik nog in Engeland woonde en dus geen fysieke avonden kon organiseren met Nederlandse vrouwen. Ik polste eens voorzichtig bij mijn beginnende platform of er interesse was voor een online ontmoeting.
Zo werd de Vrome Vrouwen Boekenclub geboren. Er bleek interesse en zelfs enthousiasme om hedendaagse boeken te lezen over theologie en geloof van vrouwelijke auteurs. Ik heb sindsdien verschillende avonden georganiseerd, met een deelnemersaantal variërend van 6 tot 10 vrouwen per avond. De laatste keren waren er steeds twee avonden over één boek, zodat de groep niet te groot werd. In totaal hebben zo’n veertig verschillende vrouwen meegedaan bij zes ontmoetingen.
De besproken boeken zijn ‘Het spirituele leven’ (The Spiritual Life) van Evelyn Underhill, ‘Gaan we vandaag?’ (Searching for Sunday) van Rachel Held Evans, en ‘Liturgie van het alledaagse’ (Liturgy of the Ordinary) van Tish Harrison Warren.
De deelnemers aan de avonden hadden een diverse achtergrond en leeftijd. Er waren vrouwen aanwezig vanuit heel Nederland en zelfs een enkele keer uit België en Engeland. De meesten had ik nooit eerder gezien of gesproken en zag ik nu voor het eerst via het scherm. Vanuit deze diversiteit begonnen we aan het gesprek. Twee lijnen uit die gesprekken wil ik hier uitlichten.
De eerste lijn is het verlangen naar ritme en ritueel. Dit viel vooral op tijdens de bespreking van de boeken van Evans en Warren. Een meerderheid van de deelnemers had een stevig christelijke jeugd achter de rug en was op zoek naar een vorm van christelijk geloof dat meer vrijheid in zich droeg, en tegelijk ook iets kon behouden van het vanzelfsprekende van vroeger. In een wereld waarin alles open ligt en waarin je eigen keuzes je leven vormgeven, kan het bestaan soms willekeurig en los voelen. De rituelen van het geloof en de liturgie van de kerk brengen daarin structuur aan – en iemand als Tish Warren weet de diepte van die structuur toe te passen op het heel gewone. Ik proefde een zoektocht naar een integratie van geloof en gewoon leven, die verder gaat dan de zwart-witte orthodoxe geloofsleer van voorheen. Die paste niet meer.
Een tweede lijn was de worsteling met de overgave. Dit kwam voornamelijk naar voren in het gesprek over Underhill. Zij schreef haar werk in de eerste helft van de twintigste eeuw, dus nog voor de bevrijdingstheologie en de feministische theologie opkwamen. Hoe zij zichzelf wegcijfert om zich geheel aan God te geven, roept bij latere lezers weerstand op. Want waren vrouwen daar vanouds niet ál te goed in, in dat wegcijferen? Later werden immers juist de emancipatie van minderheden en het jezelf mogen zijn, belangrijk. Staat dat verliezen van jezelf daar niet haaks op?
In het gesprek werd met recht aangegeven dat het gaat om wie jou die overgave oplegt. Maar al te vaak waren het mannen vanuit dominante posities die bepaalden dat de gelovigen vooral niet te trots moesten zijn en dat ze hun eigen voorkeuren ondergeschikt moesten maken aan het grotere verhaal. Dat is inderdaad een onderdrukkende beweging. Maar misschien mag iets als de overgave toch deel van de spirituele ervaring blijven wanneer het zorgvuldig en voorzichtig benaderd wordt.
Het feit dat het ontmoetingen voor enkel vrouwen waren, kwam de openheid ten goede. Ik hoefde me minder te richten op het evenwicht in de dynamiek. Hoe kleiner de groep, hoe eenvoudiger het was de diepte in te gaan. Het feit dat er steeds genoeg aanmeldingen voor de avonden waren, bevestigde mijn vermoeden dat er overal vrouwen zijn die behoefte hebben aan ontmoeting met andere gelovige vrouwen om hun ervaringen te mogen delen. Mooie bijkomstigheid was dat ik zo boeken van vrouwen onder de aandacht kon brengen.
Gertine Blom
Voor meer informatie over de onderzoeker Gertine Blom, en over haar project Vrome Vrouwen, zie: https://gertineblom.com/ en https://vromevrouwen.nl/.